Ik ben het boek Superverslavend van Adam Alter aan het lezen, en één van de meest interessante dingen die ik las, gaat over de werking van verslaving. Om te begrijpen waarom smartphones zo verslavend zijn, moet je meer weten over fruitmachines.
Gedragsverslaving
Verslaving aan smartphones kan je vergelijken met een verslaving aan gokken of gamen. Je bent niet lichamelijk verslaafd, maar je heb patronen ontwikkeld waar je bijna niet meer zonder kan. Dit wordt een gedragsverslaving genoemd. Maar hoe werkt een gedragsverslaving?
Gedragsverslavingen hebben te maken met conditionering. Conditionering is ook wel bekend als het Pavlov-effect, en werd meer dan 100 jaar geleden ontdekt door de Russische psycholoog Ivan Pavlov. Hij deed een experiment met honden, waarbij hij steeds een belletje liet rinkelen als hij de hond te eten gaf. Na een tijdje begon de hond al te kwijlen wanneer hij het belletje hoorde, omdat hij de bel associeert met eten. Dit wordt het Pavlov-effect genoemd.
Ratten
Na Pavlov kwam de Amerikaanse psycholoog B.F. Skinner, die onderzoek deed met ratten. Hij bouwde een hok met een knop, waarop de ratten moesten drukken om eten te krijgen. Zodra de rat had ontdekt wat het effect van de knop was, drukte hij steeds vaker op de knop. In Skinners tweede experiment kwam er de ene keer wel eten, als een rat op de knop drukte, en de andere keer niet. En nu komt het bijzondere: de ratten gingen vaker op de knop drukken! Het verrassingseffect zorgde er als het ware voor dat de knop interessanter werd voor de ratten.
Het effect dat Skinner ontdekte wordt operante conditionering genoemd, en speelt ook een grote rol bij gokverslavingen. Als je geld in een fruitautomaat gooit, is de kans dat je niks wint heel groot. Maar er is ook een kleine kans dat je wel wint, en dit zorgt ervoor dat gokkers het blijven proberen. Net als de ratten van Skinner.
Dopamine
In de jaren ’60 ontdekten wetenschappers dat het Skinner-effect wordt veroorzaakt door stoffen die je lichaam stoffen aanmaakt als je wint met gokken. Eén van deze stoffen is dopamine, een hormoon dat zorgt voor een gelukkig gevoel. Bij ervaren gokkers maakt het lichaam al dopamine aan wanneer ze een euro in de gokkast gooien, omdat ze zo geconditioneerd zijn. Net zoals de honden al dingen kwijlen wanneer ze het belletje van Pavlov hoorden.
De grafiek hierboven legt het duidelijk uit: de groene lijn is als het ware de hond die niet gewend is aan het belletje: hij gaat pas kwijlen als hij zijn eten krijgt. Of de gokker die nog nooit gegokt heeft: hij voelt zich pas gelukkig als hij geld wint. De blauwe lijn is de hond die gewend is aan het belletje: hij begint al te kwijlen als hij het belletje hoort. Of een ervaren gokker: hij krijg al een shot dopamine wanneer hij een euro in de gokkast gooit. Op de rode lijn zie je wat er gebeurt als de gokker verliest: eerst krijgt hij een shot dopamine, en wanneer blijkt dat hij niks gewonnen heeft, komt er een kleine dip in de dopamine. Deze dip is alleen kleiner dan de piek die hij eerder al gehad heeft. Dit is de reden dat gokkers blijven gokken.
De grafiek komt trouwens uit een blogpost van Harvard University, waarin nog een keer wordt uitgelegd hoe je hersenen reageren op social media.
Likes = dopamine
En dan nu de smartphones. Wanneer je je smartphone checkt, hoop je op een positieve ‘beloning’. Dit kan van alles zijn, een mail of een appje, of natuurlijk likes op één van je posts. Als je likes hebt, maak je dopamine aan. Waarschijnlijk niet zoveel als wanneer je de jackpot in het casino wint, maar toch een beetje. Na een tijdje ben je net zo geconditioneerd als de honden van Pavlov, en maak je elke keer als je je smartphone pakt een mini-dosis dopamine aan.
Wanneer je geen likes hebt, zit je op de rode lijn in de grafiek. Je maakt dopamine aan, en daarna krijg je het dipje. HIerdoor blijf je het proberen. De makers van social media weten dit, en zorgen ervoor dat je meldingen zo worden verdeeld dat je de ene keer veel meldingen hebt, en de andere keer juist weinig. Hoe onvoorspelbaarder, hoe verslavender.
TIP
Hoe zorg je nou dat je dit patroon doorbreekt? Een goede optie is om je meldingen uit te zetten. Je doorbreekt dan de cirkel van ‘cues’ die je verslaafd houden, en je krijgt zelf meer controle over je smartphonegebruik.